Kho tàng ẩm thực của đất Tràng An thật phong phú với những món ăn thể hiện sự cao sang, cầu kỳ, có món lại đậm chất dân giã, mộc mạc. Xôi lúa là món ăn dung dị như vậy.

Xôi lúa là món ăn quen thuộc suốt cả năm, là món quà sáng đầy ý nghĩa trong cái giá lạnh mùa đông hay cái dịu mát, thong dong của một sáng mùa hè tinh mơ, nếu bạn được tận hưởng hương vị thơm ngon của món xôi mang cái tên đặc biệt này sẽ chẳng còn gì thú vị hơn.

Niềm tự hào, sự gìn giữ món ăn mộc mạc, chân quê được thể hiện qua câu hát đầy lạc quan của bà hàng xôi nơi đầu ngõ:

"Giếng Tương Mai vừa trong vừa mát

Đường Tương Mai mới lát dễ đi

Nghề làng: xôi lúa, hành phi

Xa xôi bạn nhớ những gì quê hương."   Câu chuyện về món xôi lúa được bắt đầu từ làng Tương Mai (đường Trương Định, quận Hoàng Mai). Đây chính là nơi tạo ra món xôi lúa ngon lành, hấp dẫn, là sự kết tinh cuộc sống vất vả một nắng hai sương của người lao động. Người ta có nhiều cách hiểu về cái tên xôi lúa, bởi có một điều kỳ lạ là món xôi được làm nên với thành phần chính là những hạt ngô nhưng nó lại mang tên “xôi lúa”.
  Nhưng từ người cao sang đến người nghèo đều yêu thích món quà sáng ngon lành mang hương vị quê hương nồng đượm này. Và còn có điều rất thú vị nữa là nếu ai đó gọi tên xôi lúa ắt hẳn đó là người Hà Nội.

Hạt nếp đồng quê tròn mẩy, trắng trong kết duyên với ngô nếp già, thứ hạt quá lứa lỡ thì, đã hội tụ đủ trong mình nắng và gió để rồi đanh lại, làm nên hương vị đặc biệt của xôi lúa. Ngô nếp được đem đãi sạch, ngâm chút nước vôi rồi bung nhừ, trộn lẫn với chút gạo nếp dẻo đem đồ thành xôi. Đỗ xanh đồ chín, giã nguyễn thơm ngon, hành phi vàng rộm, ruốc thịt trắng bông là thứ gia vị không thể thiếu để làm giảm đi vị nhạt của ngô. 

Người Hà Nội thưởng thức xôi lúa cũng gần như món xôi xéo. Vẫn vị ngậy, dẻo thơm của đậu, hành phi và mỡ, vẫn là tựa bên gốc cây ven đường hay vỉa hè, nhưng miếng xôi ngô sần sật lại làm nên điểm khác biệt.

Xôi lúa ăn nóng cũng ngon và ăn nguội lại càng dẻo thơm, nó được đơm vào tấm lá sen thơm dịu hay lá bàng. Nhìn bàn tay bà hàng xôi thoan thoắt cầm quả đỗ màu vàng ươm cùng con dao lia những đường sắc nhọn. Từng lát đỗ phủ lên những hạt ngô màu trắng đục, căng tròn, nở bung. Cũng bàn tay ấy lại khéo léo điểm thêm chút hành phi, ruốc thịt, chút mỡ thơm phức cho mềm rồi gói lại cẩn thận bằng chiếc lạt rơm.

Hà thành ngày nay có biết bao loại xôi quyến rũ với đủ mọi hương vị, từ xôi lạp xường, xôi ba tê ruốc, xôi chả trứng, đến xôi trắng ăn kèm với thịt. Thế nhưng có mấy ai quên vị riêng của món xôi lúa, mấy ai khước từ được sự hấp dẫn của miếng hành khô phi lên với mỡ được xếp gọn trong lòng lá sen, thơm mùi ngô nếp, thơm cả hương sen quấn quýt theo từng miếng ăn.
 
Tổng hợp & BT: Thanh Xuân (NauNgon.com)